De avond is ongemak is het debuut van Marieke Lucas Rijneveld. Miriam Wesselink las het boek voor Leesbeest.
De avond is ongemak is een goed geschreven, somber, haast adembenemend boek over een gedoemd leven. Je leeft je helemaal in in Jas (ze wordt zo genoemd omdat ze weigert haar jas uit te trekken), ondanks de gruwelijke dingen die ze doet.
Jas (die in het begin van het verhaal nog niet doorlopend een jas draagt) groeit op in een streng gereformeerd boerengezin, vader, moeder en vier kinderen. Twee dagen voor Kerstmis gaat de oudste, geliefde broer, Matthies, schaatsen, komt in een wak terecht en bevriest. Jas voelt zich schuldig omdat ze God heeft gevraagd haar broer te nemen in plaats van haar konijn, dat waarschijnlijk op de kerstdis zou worden opgegeten.
De dood van de geliefde broer maakt het gezin kapot. Haar vader trekt zich (nog meer) terug in zijn werk. Haar moeder die geestelijk volkomen afwezig is, stopt met eten. Het overgebleven broertje Obbe, ouder dan zij, ontwikkelt zich tot een nare, sadistische jongen, die Jas’ schuldgevoel misbruikt om haar op te jutten in haar magisch denken en opoffering. Jas offert zichzelf op, maar offert ook dieren in een vergeefse poging de rampspoed terug te draaien of goed te maken. Wat daar nog bijkomt zijn de vaak enge seksspelletjes tussen haar, Obbe, haar jongere zusje Hannah, en haar vriendin. Dit kan alleen maar tot verdoemenis leiden, en dat gebeurt dan ook.
Af en toe mag het wel een onsje minder. Iets minder wreedheid en minder nadruk op poepgaatjes, rijden op een speelgoedbeer en andere te vaak en te nadrukkelijk naar voren geschoven sekshandelingen zouden dit verhaal beter hebben gemaakt.
Ook kloppen er dingen niet: padden die zonder eten en drinken maanden bewaard worden, maar blijven leven? Ook haar moeder, die gestopt is met eten; ze wordt wel magerder maar blijft maar leven. Het bed van haar bijna-volwassen broer is te klein voor Jas, terwijl die jaren jonger is. En ze poept maandenlang niet – onmogelijk.
Maar onder de streep komt het erop neer dat debutant Marieke Lucas Rijneveld beeldend en associatief schrijft. Ze gebruikt verrassende metaforen; van sommige neem je direct aan dat een meisje van 10 tot 14 ze zo ervaart. Je zit middenin het smerige bestaan op een grauwe boerderij, met zijn trieste productiedieren. Beklemmend. Geen boek dat je ter ontspanning meeneemt naar een dagje op het strand.
